W chrześcijaństwie wschodnim kontemplacja (theoria) oznacza dosłownie widzieć Boga lub mieć Wizję Boga. Stan oglądania Boga, lub zjednoczenia z Bogiem, jest znany jako theoria. Proces Theosis, który prowadzi do tego stanu zjednoczenia z Bogiem znanego jako theoria, jest praktykowany w ascetycznej tradycji Hesychazmu. Hezychazm polega na pojednaniu serca i umysłu w jedno (zob. nous).
Kontemplacja we wschodnim prawosławiu wyraża się w stopniach, jak te ujęte w Drabinie Boskiego Wznoszenia św. Jana Klimakusa. Proces przemiany ze starego człowieka grzechu w nowo narodzone dziecko Boże i w naszą prawdziwą naturę jako dobrą i boską nazywa się Theosis.
Polega to na tym, że gdy ktoś znajdzie się w obecności Boga, deifikowany z nim, wtedy może zacząć właściwie rozumieć, a tam „kontemplować” Boga. Ta forma kontemplacji polega na posiadaniu i przechodzeniu przez rzeczywiste doświadczenie, a nie na racjonalnym czy rozumowym rozumieniu teorii. Podczas gdy przy racjonalnym myśleniu używa się logiki, aby zrozumieć, z Bogiem postępuje się odwrotnie.
Anonimowo napisane XIV-wieczne angielskie dzieło kontemplacyjne The Cloud of Unknowing wyraźnie zaznacza, że jego forma praktyki nie jest aktem intelektu, ale rodzajem transcendentnego „widzenia”, wykraczającego poza zwykłe czynności umysłu – „Gdy po raz pierwszy będziesz praktykował kontemplację, doświadczysz ciemności, jak chmury niewiedzy. Nie będziesz wiedział, co to jest… ta ciemność i ta chmura zawsze będą pomiędzy tobą a twoim Bogiem… zawsze będą cię powstrzymywać przed zobaczeniem Go jasno przez światło zrozumienia w twoim intelekcie i będą cię blokować przed odczuwaniem Go w pełni w słodyczy miłości w twoich emocjach. Bądź więc pewien, że w tej ciemności urządzisz sobie dom… Nie możemy myśleć o naszej drodze do Boga… dlatego jestem gotów porzucić wszystko, co znam, aby pokochać Tego, o którym nie mogę myśleć. Można Go kochać, ale nie myśleć”.
W obrębie zachodniego chrześcijaństwa kontemplacja jest często związana z mistycyzmem wyrażonym w dziełach teologów mistycznych, takich jak Teresa z Avila i Jan od Krzyża, a także w pismach Margery Kempe, Augustyna Bakera i Thomasa Mertona.
Dom Cuthbert Butler zauważa, że kontemplacja była terminem używanym w Kościele łacińskim w odniesieniu do mistyki, a „’mistycyzm’ to całkiem nowoczesne słowo”.
Medytacja
W chrześcijaństwie kontemplacja odnosi się do pozbawionego treści umysłu skierowanego na świadomość Boga jako żywej rzeczywistości. Odpowiada to w pewnym sensie temu, co w religii Wschodu nazywa się samadhi. Medytacja natomiast, przez wiele wieków w Kościele zachodnim, odnosiła się do bardziej aktywnych poznawczo ćwiczeń, takich jak wizualizacje scen biblijnych, jak w ćwiczeniach ignacjańskich, czy lectio divina, w której praktykujący „słucha tekstu Biblii 'uchem serca’, tak jakby prowadził rozmowę z Bogiem, a Bóg podsuwał tematy do dyskusji.”
W chrześcijaństwie katolickim kontemplacji przypisuje się duże znaczenie. „Wzorcowy teolog” Kościoła katolickiego, św. Tomasz z Akwinu pisał: „Dla dobra wspólnoty ludzkiej wymagane jest, aby istniały osoby, które oddają się życiu kontemplacji.” Jeden z jego uczniów, Josef Pieper komentował: „To bowiem kontemplacja zachowuje pośród społeczności ludzkiej prawdę, która jest jednocześnie bezużyteczna i miernikiem każdego możliwego zastosowania; tak samo to kontemplacja zachowuje w zasięgu wzroku prawdziwy cel, nadaje sens każdemu praktycznemu aktowi życia”.
